به یاد ماکس پلانک
تابش جسم سیاه یکی از معضلات فیزیک پیش از قرن بیستم به شمار میرفت. تلاشهای چند ده سالهی فیزیکدانان در توصیف ریاضی دقیق این پدیده ناکام مانده بود. پلانک یکی از این دانشمندان بود که به گفتهی خودش بیست سال تمام به صورت بیوقفه روی این مسئله کار کرد تا سرانجام در 1900 به جواب رسید. جوابی که بسیار دور از انتظار مینمود و سمتگیری فیزیک قرن جدید را نسبت به زمان پیش از آن به کلی تغییر داد. خود پلانک دربارهی تلاش خارقالعادهاش برای کشف معادلهی مربوط به تابش جسم سیاه با فروتنی چنین میگوید:
«یک معدنچی را تصور کنید که بیست سال تمام به صورت بیوقفه دل زمین را در جستجوی رگههایی از مس شکافته باشد، بیآنکه چیزی به دست آورد. در اثنای این تلاش و کوشش طولانی و دشوار، این جستجوگر سردرگم ممکن است به طور مکرر گرفتار این وسوسه شود که از کوشش خود به دلیل اینکه بیهوده و بینتیجه است دست بکشد. ولی گاه به گاه برقی بر سر راه او جهیده و امیدی در دل او بیدار میشود که هرچند پس از خطاهایی که در برداشتن گامی از پی گام دیگر مرتکب شده، اما دستکم قدمی به آنچه در جستجوی آن است نزدیکتر شده است. در این حال، شبی بیاینکه گمان ببرد، ناگهان به رگههایی از یک معدن طلا روبرو میشود! قدر مسلم آن است که اگر او با این رگهها برخورد نمیکرد، دیگری آن را مییافت.*»
پیِر روسو در کتاب «تاریخ علوم» میگوید: «ما مسئولیت آن را میپذیریم که جز پلانک هیچکس قادر نبود نظریهی کوانتومی را ابداع کند.»
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* نقل قولهای پلانک از ترکیب بخشی از خطابهی او در فرهنگستان پادشاهی سوئد، هنگام دریافت جایزهی نوبل و قسمتی از کتاب «تاریخ علوم» نوشتهی پیِر روسو اقتباس شده است.